Այսօր Կոմիտաս վարդապետի ծննդյան օրն է

Կոմիտաս (Սողոմոն Գևորգի Սողոմոնյան, Կոմիտաս վարդապետ)՝ հայ մշակույթի, երաժշտության և հոգևոր կյանքի պատմության մեջ անսահման կարևոր նշանակություն ունեցող մի կերպար, ով ծնվել է 1869 թվականի սեպտեմբերի 26-ին, Քյոթահիա (ներկայիս Թուրքիա), և իր գործունեությամբ դարձել է հայ երաժշտական դպրոցի հիմնադիր հայրերից մեկը։

Կոմիտաս վարդապետը ոչ միայն մեծ երաժիշտ էր, այլև գիտնական, երգահան, երաժշտագետ և հոգևորական՝ ում կյանքն ու ստեղծագործական ժառանգությունը հսկայական ազդեցություն են ունեցել հայ ազգային ինքնության վրա։

Մանկություն և Կրթություն

Կոմիտասի կյանքը սկսվում է տխուր ու դժվար ժամանակներում։ Երեխան դեռ նոր էր վեց տարեկան, երբ կորցրեց իր մորը, իսկ մի քանի տարի անց՝ հորը։ Սողոմոնը մնում է որբ, և նրան տեղափոխում են Էջմիածին, որտեղ սկսում է իր կյանքը որբանոցում։ Սակայն իր հզոր երաժշտական տաղանդը արագ նկատվում է։ Սահակ Պարթև վարդապետը Կոմիտասին ընտրում է որպես հոգևոր կրթության տիրապետող և ուղարկում է նրան Սուրբ Էջմիածնի ճեմարան, որտեղ և նա ստանում է իր անունը՝ Կոմիտաս։

Կոմիտասի երաժշտական տաղանդը հատուկ էր և առանձնահատուկ։ Մանուկ հասակում նա կարողանում էր զարմացնել մարդկանց իր երգչական ձայնով և բացառիկ լսողական հմտություններով։ Էջմիածնում ուսումնառության ընթացքում նա սկսում է կատարել լուրջ ուսումնասիրություններ հայ հոգևոր երգերի և ժողովրդական երաժշտության վերաբերյալ։

Նրան չէր բավարարում միայն այն երաժշտական նյութը, որ կար այդ ժամանակներում, ուստի նա սկսեց կատարել անթիվ դաշտային հետազոտություններ՝ իր հայրենիքում, հավաքելով, վերափոխելով և գրառելով հայկական ժողովրդական երգերը։ Այս դաշտային աշխատանքները նրան մեծապես օգնեցին հայկական երաժշտական հարուստ ժառանգությունը ոչ միայն պահպանելու, այլև տարածելու ու զարգացնելու։

Միջազգային Կրթություն և Ստեղծագործական Զարգացում

1895 թվականին Կոմիտասն ուղևորվում է Բեռլին, որտեղ անցնում է երաժշտական կրթության վերապատրաստման գործընթացը՝ սովորելով Ռիչարդ Շմիդտի մոտ և լսելով վարպետության դասեր անվանի կոմպոզիտորներից։ Բեռլինում անցկացրած տարիները կարևոր ժամանակաշրջան էին նրա համար. այստեղ նա ճանաչեց համաշխարհային երաժշտության լավագույն նմուշները, ուսումնասիրեց եվրոպական դասական երաժշտության տեսությունը, բայց միշտ իր սրտում ու մտքում պահում էր հայկական ժողովրդական երաժշտության արժեքները։

Վերադառնալով Հայաստան՝ Կոմիտաս վարդապետը ստանձնեց Երևանի Սուրբ Էջմիածնի դպրոցի երգչախմբի ղեկավարությունը։ Նրա աշխատանքը հիմնականում կենտրոնացած էր հայ հոգևոր երգերի գրառման, ժողովրդական երգերի վերարտադրման ու երաժշտության ուսուցման վրա։ Կոմիտասի տեսական և գործնական աշխատանքները մեծ ներդրում ունեցան հայ երգչախմբային երաժշտության զարգացման գործում։

Նրա հիմնած երգչախումբը դարձել է բազմաթիվ կարևոր իրադարձությունների և համերգների մի մասնիկ՝ ներկայացնելով հայ ժողովրդական և հոգևոր երաժշտության նմուշներ։

Հետազոտական Գործունեությունը

Կոմիտաս վարդապետը ոչ միայն երգահան էր, այլև լուրջ երաժշտագետ։ Նա հայ ժողովրդական երաժշտության ուսումնասիրությունն ու համակարգումը դարձրեց իր կյանքի նպատակներից մեկը։ Կոմիտաս վարդապետը կարողացավ հայկական ժողովրդական երաժշտությունը մասնագիտական մակարդակով վերլուծել, ուսումնասիրել նրա ռիթմերը, մեթոդները և նրբությունները։ Նրա հավաքած երգերը՝ շուրջ 3000-ից ավելի ժողովրդական և հոգևոր երգեր, շարունակում են մեծագույն նշանակություն ունենալ։

Նա մշակեց և վերակազմավորեց հարյուրավոր հայկական երգեր, որոնցից շատերը դարձան դասական երաժշտության հիմնարար նմուշներ։ Կոմիտասի վերլուծությունները ցույց տվեցին, որ հայկական ժողովրդական երաժշտությունը ունի յուրահատուկ ոճ, որ այն ինքնատիպ է և բացառիկ՝ համաշխարհային երաժշտական ժառանգության համեմատ։

Գործիքային և Վոկալ Ստեղծագործություններ

Կոմիտասը ոչ միայն մեծ երաժշտագետ էր, այլև ստեղծագործող՝ որի գործերը մինչ օրս լայնորեն տարածված են։ Նրա «Գարուն ա» երգը, ինչպես նաև բազմաթիվ այլ երգեր, շարունակում են հնչել հայկական տարբեր միջոցառումներում։ Կոմիտասը ստեղծեց նաև հոգևոր երգեր՝ միքտ թողնելով հոգևոր և ժողովրդական երաժշտությունը, ինչն իր ժամանակի համար նորարարական մոտեցում էր։

Հայոց Ցեղասպանություն և Կոմիտաս Վարդապետի Վերջին Տարիները

Կոմիտաս վարդապետի կյանքը շրջադարձայինորեն փոխվում է 1915 թվականին, երբ Օսմանյան կայսրությունում սկսվում է Հայոց ցեղասպանությունը։ Կոմիտասը, ինչպես և շատ հայ մտավորականներ, աքսորվում է։ Չնայած նրան հետագայում ազատեցին, ցեղասպանության վկայությունն ու հուզական տրավման նրան այնքան ուժգին հարվածեցին, որ նրա հոգեկան վիճակը խիստ վատթարացավ։

Կոմիտասը ապրում էր Ֆրանսիայում՝ Փարիզի Սեն Մոր Սեն Կլու հիվանդանոցում, որտեղ նա անցկացնում է իր կյանքի վերջին տարիները՝ հեռացած իրականությունից և երաժշտությունից։ Կոմիտասը մահացավ 1935 թվականին՝ հոգեբուժարանում, այդպես էլ չվերականգնված հոգեբանական տրավմայից։

Ժառանգություն

Չնայած իր կյանքի վերջին տարիների ծանրությանը՝ Կոմիտաս վարդապետի թողած ժառանգությունը անգնահատելի է։ Նա համարվում է հայկական դասական երաժշտության հայրերից մեկը, ով կարողացավ համատեղել ազգային ինքնությունը եվրոպական երաժշտական նվաճումների հետ։ Կոմիտասի ստեղծած երաժշտությունը ոչ միայն պահպանում է հայկական ինքնությունը, այլև ներկայացնում այն համաշխարհային մշակույթի մեջ՝ որպես եզակի արվեստ։

Կոմիտասը հայկական երաժշտության խորհրդանիշն է՝ իր երգերով, ստեղծագործություններով և երաժշտական հետազոտություններով։ Նրա կյանքը և գործունեությունը ցույց են տալիս ոչ միայն երաժշտական վարպետություն, այլև ազգային ոգու, ինքնության և հայ մշակույթի պահպանման անսահման կարևորությունը։